I. Giới thiệu về cây dạ lý hương

Cây dạ lý hương Cestrum nocturnum còn gọi là cây hoa dạ lan hay dạ lan hương. Loài này thuộc họ: Cà Solanaceae, bộ: Cà Solanales. Đặc điểm chung của họ Cà Solanaceae gồm những loài cây cỏ, bụi hoặc gỗ nhỏ. Lá đơn, mọc cách, không có lá kèm. Hoa lưỡng tính, thường mẫu 5, đều hoặc hơi không đều; tràng có thùy thường xếp nếp, đôi khi vặn xoắn hay ít khi xếp van; nhị thường đẳng số, dính trên tràng và xen kẽ với thùy của tràng; bộ nhụy gồm 2 lá noãn hợp thành bầu thượng; bầu thường 2 ô (hoặc do có vách giả mà thành 3-5 ô), noãn nhiều, đính trên giá noãn trụi giữa; quả mọng hoãc quả nang cắt vách (septicide), không có nhựa mủ, noãn nhiều với lỗ noãn hướng xuống (apotrop) và lá mầm không xếp nếp.

Có 85 chi/2300 loài, ở nhiệt đới, cận nhiệt đới và ôn đới, chủ yếu ở Nam Mỹ. Ở Việt Nam có 16 chi: Atrichodendron, Browallia, Brugmasia, Brunfelsia, Capsicum, Cestrum … gần 50 loài. Đối với giống Cestrum ở Việt Nam hiện có 3 loài gồm Dạ lý hương Cestrum nocturnum, Dạ hương đỏ Cestrum elegans và Dạ hương tím Cestrum purpureum.

Cây hoa dạ hương rất dễ trồng, chịu được mọi điều kiện bất thuận, cho hoa về mùa hè, nhân giống bằng cách giâm cành vào đầu xuân.

Dạ hương hay Dạ lan hương chỉ nở vào đêm, hoa màu trắng hoặc màu vàng tỏa một mùi thơm dịu dàng, dễ chịu về đêm. Điều kiện khí hậu, không khí trong lành và không gian yên tĩnh kích thích định biến dưỡng, nụ hoa hấp thụ nước mạnh làm cho những chất thơm - thường là các tinh dầu - bay hơi và tỏa hương thơm mát.

II. Thành phần tinh dầu hoa dạ lý hương

            Trong tinh dầu hoa dạ lý hương có thành phẩn của yếu là ancol xynamic C₆H₅CH = CH – CH₂ – OH.

            Tên thay thế là 3 – phenyl prop – 2- en – 1 – ol. Đây là một ancol không no, trong phân tử có chứa gốc hiđrocacbon thơm. tồn tại hai dạng đồng phân hình học: dạng cis và dạng trans.

Nhiệt độ sôi cao (trên 200^oC), trọng lượng riêng lớn hơn nước.

Ancol xynamic có những tính chất hoá học cơ bản sau:

♦Tính chất của ancol: Nhóm –OH trong ancol xynamic có những tính chất hoá học của ancol bậc 1

*Tác dụng với Na:

C₆H₅ - CH = CH – CH₂ – OH + Na →  C₆H₅ - CH = CH – CH₂ – ONa + ½ H₂

*Phản ứng este hoá (phản ứng này có nhiều ứng dụng trong thực tế để tạo được nhiều mùi hương khác nhau từ ancol xynamic)

C₆H₅ - CH = CH – CH₂ – OH+ CH₃COOHC₆H₅ -CH = CH–CH₂–OCO – CH₃

♦Ngoài ra ancol xynamic còn thể hiện tính chất của một hợp chất không no

*Tác dụng với H₂ (Ni, t^o)

C₆H₅ - CH = CH – CH₂ – OH + H₂  C₆H₅ – CH₂ – CH₂ – CH₂ – OH

            *Tác dụng với dung dịch brom

C₆H₅ - CH = CH – CH₂ – OH + Br₂ → C₆H₅ - CHBr - CHBr – CH₂ – OH

            ♦Phản ứng oxy hoá: tuỳ theo tác nhân oxy hoá được dùng, phản ứng oxy hoá có thể xảy ra đồng thời ở nhóm OH, ở liên kết đôi C = C và cắt mạch vòng thơm

            *Oxy hoá bằng dung dịch KMnO₄ loãng, phản ứng xảy ra ở liên kết đôi:

C₆H₅ - CH=CH - CH₂ - OH C₆H₅COOH + OHC – CH(OH) – CH₂OH

            *Oxy hoá bằng MnO₂, tiến hành ở nhiệt độ thường, phản ứng chỉ xảy ra ở nhóm –OH tạo anđehit không no

C₆H₅ - CH=CH - CH₂ – OH  C₆H₅ - CH=CH – CH = O

            *Ancol xynamic rất dễ bị oxy hoá nên nếu chiết tách được tinh dầu hoa dạ hương ra khỏi hoa thì nó bị hỏng rất nhanh do bị oxy hoá bởi các tác nhân của môi trường.

            III. Phương pháp chiết tách

Tinh dầu hoa dạ hương được chiết tách từ hoa dạ hương bằng một số phương pháp sau:

*Phương pháp tách hương liệu: cành hoa được rửa sạch, phủ một lớp mỡ động vật (như mỡ bò đã xử lý tạp chất) hay dầu nhờn, những thành phần này sẽ thẩm thấu mùi hương trong hoa. Sau đó tách hương hoa ra khỏi dung môi. Nhược điểm của phương pháp này là công đoạn tách hương ra khỏi dung môi tiến hành ở nhiệt độ cao, do đó các cấu tử dễ bị phân huỷ, khả năng tách không hoàn toàn, hiệu suất tách không cao. Ngoài ra còn phải tốn rất nhiều diện tích để lắp đặt thiết bị

*Phương pháp giầm: tương tự như phương pháp tách nhưng sử dụng mỡ nóng, sau đó cánh hoa được ép cho đến khi tinh dầu chảy ra hết. Đây là phương pháp chiết xuất cố điển nhất.

*Phương pháp chưng cất lôi cuốn hơi nước: luồn hơi nước bốc lên từ lò nấu sẽ giúp tinh dầu chuyển thành hơi, quyện theo hơi nước thoát ra khỏi hoa, sau đó chiết xuất tinh dầu ra khỏi nước bằng chưng cất. Khi sử dụng phương pháp này, lưu ý phải khống chế nhiệt độ, vì khi  nhiệt độ cao tinh dầu bay hơi và hoà tan trong nước làm tổn thất tinh dầu. Hỗn hợp nước chưng cất ra chảy qua thiết bị phân ly, do tinh dầu hoa dạ hương có trọng lượng riêng lớn hơn nước nên phân lớp và chìm xuống đáy thiết bị phân ly và được tách ra dưới dạng thô.

*Phương pháp chưng cất hơi với dung môi hữu cơ: luồng hơi chất hữu cơ sẽ giúp chuyển hoá tinh dầu thành dạng hơi thoát ra khỏi hoa sau đó chúng lại được hóa lỏng. Dung môi chiết xuất đó lại tiếp tục được cho vào một bình chứa rộng có benzen hay dầu mỏ trong đó chuyển hóa tinh dầu thành dạng keo sáp. Sau khi được trộn với ancol etylic, tinh dầu tan và nổi lên trên. Tiếp tục, hơi nóng đi qua hỗn hợp và làm bay hơi hết cồn, lưu lại đáy bình một lượng tinh dầu nước hoa có tỉ lệ cô đọng cao.

*Phương pháp tẩm trích với dung môi ete dầu hoả: có nhược điểm là hương lôi cuốn không hoàn toàn do dải nhiệt độ sôi của ete quá rộng, dao động từ 30^oC đến 90^oC nên việc tách dung môi ra khỏi tinh dầu sẽ gặp khó khăn, các thiết bị điều khiển nhiệt trong hệ thống khó lập trình do dải nhiệt độ sôi quá rộng.

IV. Ứng dụng của tinh dầu hoa dạ hương

-Hoa dạ hương không có ứng dụng trong thực tế, ở một số nơi người ta sử dụng làm hoa cúng.

-Tinh dầu hoa dạ hương được chiết xuất và sử dụng để pha chế một số loại nước hoa sử dụng ban đêm, một số loại mỹ phẩm.

-Được sử dụng nguyên chất trong công nghệ làm đẹp dưới dạng được chiết xuất dưới dạng tinh chế, dùng để tắm, massage , xông hơi… để tinh dầu thấm vào da, tạo hương thơm dễ chịu, giúp thư giãn tinh thần. Trong cách sử dụng này, tinh dầu ít khi được sử dụng ở dạng nguyên chất mà thường được hòa tan trong một loại dầu khác như dầu trái bơ hoặc dầu hạnh nhân.