Trà Phổ Nhĩ Quýt (Ganpu tea, 柑普茶) là một loại trà kết hợp giữa trà phổ nhĩ (Pu-erh tea) và vỏ quýt (mandarin peel / tangerine peel), có nguồn gốc từ Trung Quốc, đặc biệt là vùng Xinhui, tỉnh Quảng Đông. Trà này nổi lên trong vài năm qua như một sản phẩm trà cao cấp, được đánh giá cao về hương vị đặc trưng cũng như các tác dụng sức khỏe tiềm năng.

Phương pháp sản xuất & thành phần hóa học

Quy trình sản xuất Ganpu tea thông thường bao gồm:

1. Lựa chọn nguyên liệu: sử dụng trà phổ nhĩ (thường là phổ nhĩ sống hay phổ nhĩ chín) và vỏ quýt (Citrus reticulata “Chachi” từ Xinhui).
2. Nhồi trà vào vỏ quýt và phơi sấy theo thời gian – giai đoạn phơi nắng rất quan trọng để tạo các hợp chất mới và ảnh hưởng lớn đến hương vị cuối cùng.
3. Trưởng thành / ủ & bảo quản trong điều kiện thoáng khí, độ ẩm và nhiệt độ phù hợp để cho phản ứng lên men chậm, chuyển hóa enzyme, chuyển hóa phenolic, catechin, tạo thearubigins, theabrownin v.v.

Các nghiên cứu hóa học đã xác định các nhóm hợp chất gồm: khoảng 90-100 hợp chất trong nước chiết của Ganpu tea, bao gồm catechin, flavonoid (cả từ trà và vỏ quýt), amino acid, acid hữu cơ, alkaloid (ví dụ caffeine, theobromine), và các hợp chất bay hơi (volatile) đóng góp vào hương thơm trái cây/quýt.

Đặc tính cảm quan & hương vị

• Hương: Ganpu tea mang một hương “quýt / cam” dịu nhẹ từ vỏ quýt, hòa với mùi đất / mùi ẩm / mùi men / hương hoái của trà phổ nhĩ. Phơi sấy dưới ánh nắng mặt trời tạo ra các hợp chất mới có hương thơm trái cây-ngọt.
• Vị: Ban đầu có vị đặc trưng của phổ nhĩ (vị đậm, hậu ngọt, đôi khi vị đất, ẩm) nhưng được làm dịu, giảm gắt, tăng vị ngọt hậu; độ ẩm & thời gian ủ càng dài thì vị càng hài hòa.
• Màu nước: thường đỏ-nâu/trầm hơn do sự oxy hóa các hợp chất phenolic (theaflavins → thearubigins → theabrownin).

Tác dụng sinh học được chứng minh

Các nghiên cứu gần đây cho thấy Ganpu tea có nhiều hoạt tính có lợi:

• Hoạt tính chống oxy hóa: Ganpu tea và vỏ quýt (GCP – Guangchenpi) tăng hoạt tính enzyme chống oxy hóa như SOD (superoxide dismutase), GSH-Px (glutathione peroxidase) mạnh hơn so với trà phổ nhĩ đơn thuần.
• Tác động lên microbiota đường ruột: Trong chuột/mô hình động vật, Ganpu tea làm tăng tỉ lệ vi khuẩn có lợi như Bifidobacterium, Lactobacillus, Lactococcus; giảm Firmicutes so với Bacteroidetes; ảnh hưởng tới các acid béo chuỗi ngắn (SCFAs) như acetic acid, propionic acid; có thể có ảnh hưởng giảm tích lũy mỡ trắng.
• Khả năng điều tiết chuyển hóa lipid / phòng chống béo phì: Một số nghiên cứu cho rằng Ganpu tea với liều thấp có thể giúp giảm tăng cân ở chuột, giảm mô mỡ trắng, cải thiện chỉ số mỡ máu khi so với đối chứng.

Những thách thức & hướng nghiên cứu tiếp theo

• Xác định rõ những hợp chất mới sinh ra trong quá trình phơi nắng / ủ (sun-drying / aging) có vai trò chính nào trong hương – hoạt tính sinh học.
• Chuẩn hóa quy trình: thời gian phơi sấy, nhiệt độ, độ ẩm, tỉ lệ trà : vỏ quýt để đảm bảo chất lượng, độ ổn định giữa các lô sản xuất.
• Đánh giá an toàn thực phẩm (nấm, mycotoxin, kim loại nặng…) do vỏ trái cây + môi trường ẩm.
• Nghiên cứu lâm sàng / thử nghiệm người để xác nhận các lợi ích trao đổi chất, tiêu hóa, ảnh hưởng lên microbiota người.

Kết luận

Ganpu tea là một sản phẩm trà hợp chất có cấu trúc hóa học đa dạng và hương vị tinh tế, kết hợp giữa tính đặc trưng của trà phổ nhĩ và hương cam/quýt từ vỏ quýt. Những nghiên cứu khoa học mới cho thấy nó có nhiều tiềm năng về chống oxy hóa, điều tiết microbiota, và hỗ trợ sức khỏe chuyển hóa. Việc đưa Ganpu tea vào danh mục trà chức năng (functional tea) có cơ sở khoa học tốt, nhưng vẫn cần thêm các nghiên cứu sâu hơn để chuẩn hóa, kiểm định lâm sàng và đảm bảo an toàn.

Tài liệu tham khảo

1. Xiao, S., Huang, J., Huang, Y., Zhang, X., et al. “Flavor Characteristics of Ganpu Tea Formed During the Sun-Drying Processing and Its Antidepressant-Like Effects.” Frontiers in Nutrition. 2021. Frontiers
2. Zheng, Y., et al. “Chemical Profile, Antioxidative, and Gut Microbiota Modulatory Properties of Ganpu Tea.” Nutrients. 2020. MDPI
3. Wang, C., et al. “Effects of Different Concentrations of Ganpu Tea on Fecal Microbiota and SCFAs in Healthy Mice.” Nutrients. 2021. MDPI
4. Deng, X., et al. “Metabolites Profiling Reveals the Dynamic Changes of Non-volatile Compounds during Ganpu Tea Processing.” Food Chemistry / ScienceDirect. 2023. ScienceDirect
5. Xu, Y., et al. “The Impact of Citrus-Tea Cofermentation Process on Chemical Composition and Contents of Pu-Erh Tea: An Integrated Metabolomics Study.” PMC / NCBI. 2021. PMC