1. Thực trạng và xu hướng toàn cầu

Theo Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO, 2024), nồng độ CO₂ trung bình toàn cầu đã đạt 422 ppm, mức cao nhất trong lịch sử đo đạc hiện đại và tăng hơn 50% so với thời kỳ tiền công nghiệp. Khí methane (CH₄) và nitrous oxide (N₂O) cũng tiếp tục tăng lên các mức kỷ lục, góp phần chính vào hiện tượng hiệu ứng nhà kính.

Dữ liệu từ Cơ sở dữ liệu EDGAR (2024) cho thấy tổng phát thải khí nhà kính (GHG) toàn cầu năm 2023 đạt khoảng 53 tỷ tấn CO₂ tương đương, tăng gần 2% so với năm 2022. Trong đó, CO₂ từ nhiên liệu hóa thạch chiếm khoảng 74%, methane chiếm 19%, còn lại là các khí N₂O và F-gases.

Sự nóng lên toàn cầu đang diễn ra nhanh hơn dự kiến. Báo cáo IPCC (2023) cảnh báo rằng thế giới có thể vượt ngưỡng 1,5°C so với thời kỳ tiền công nghiệp ngay trong thập kỷ này nếu không giảm mạnh phát thải. Tình trạng này kéo theo nhiều phản hồi tiêu cực: băng tan ở hai cực, cháy rừng quy mô lớn, và suy giảm khả năng hấp thu carbon của rừng và đất – vốn được xem là “lá phổi xanh” của hành tinh.

2. Biến đổi khí hậu tại Việt Nam

Việt Nam nằm trong nhóm 10 quốc gia dễ bị tổn thương nhất bởi biến đổi khí hậu. Theo nghiên cứu của Cơ quan Phát triển Pháp (AFD, 2024), nếu nhiệt độ toàn cầu tăng 4°C, nhiệt độ trung bình tại Việt Nam có thể tăng 6°C, số ngày nắng nóng kéo dài hơn gấp đôi so với hiện nay.
Các vùng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bao gồm Đồng bằng sông Cửu Long, Nam Bộ và Duyên hải miền Trung, nơi có mật độ dân cư cao và nền kinh tế phụ thuộc lớn vào nông nghiệp, thủy sản và tài nguyên nước.

Ngoài ra, Việt Nam được dự báo cần 55–92 tỷ USD để thực hiện các biện pháp thích ứng khí hậu đến năm 2030, bao gồm nâng cao hạ tầng chống ngập, cải thiện quản lý tài nguyên nước và phát triển năng lượng tái tạo (Hanoi Times, 2024).

3. Nguyên nhân và cơ chế tác động

Nguyên nhân chủ yếu của BĐKH là gia tăng phát thải khí nhà kính do đốt nhiên liệu hóa thạch, phát triển công nghiệp, giao thông, và nông nghiệp. Khi nồng độ CO₂, CH₄ và N₂O trong khí quyển tăng, chúng giữ lại nhiều nhiệt lượng hơn từ mặt trời, làm nhiệt độ trung bình toàn cầu tăng – gọi là hiệu ứng nhà kính.

Sự thay đổi này gây ra hàng loạt hệ quả: nhiệt độ tăng, mưa thất thường, băng tan, mực nước biển dâng, và các hiện tượng cực đoan như bão mạnh, lũ lụt, hạn hán kéo dài. Bên cạnh đó, khả năng hấp thu CO₂ của rừng và đất đang suy giảm do cháy rừng, khai thác và suy thoái đất – làm quá trình nóng lên diễn ra nhanh hơn.

4. Giải pháp và vai trò của cộng đồng học thuật

Để ứng phó hiệu quả với biến đổi khí hậu, cần kết hợp giảm thiểu phát thải (mitigation) và thích ứng (adaptation):

• Giảm phát thải: Chuyển đổi sang năng lượng tái tạo (mặt trời, gió, sinh khối), nâng cao hiệu suất năng lượng, kiểm soát phát thải methane trong nông nghiệp và xử lý chất thải.
• Thích ứng: Quy hoạch đô thị bền vững, bảo vệ hệ sinh thái rừng ngập mặn, quản lý tài nguyên nước thông minh, và xây dựng cộng đồng có khả năng chống chịu cao.
• Giáo dục và nghiên cứu: Các trường đại học cần đẩy mạnh chương trình giảng dạy và nghiên cứu liên ngành về biến đổi khí hậu, phát triển năng lượng bền vững, kinh tế carbon thấp, và mô hình đô thị xanh.

Biến đổi khí hậu không còn là dự báo xa xôi, mà đang hiện hữu trong từng cơn bão, đợt nắng nóng, hay mùa mưa thất thường. Đây không chỉ là vấn đề môi trường, mà còn là bài toán phát triển bền vững của nhân loại trong thế kỷ XXI. Đối với Việt Nam, một quốc gia đang phát triển với bờ biển dài và hệ sinh thái đa dạng, tác động của biến đổi khí hậu vừa là thách thức sinh tồn, vừa là động lực đổi mới mô hình tăng trưởng xanh.