Nga truật - (Rhizoma zedoariae) là thân rễ phơi khô của cây nghệ đen (Curcuma zedoaria). Nga truật là loại cây thảo, cao từ 1-1,5m. Thân rễ hình nón với nhiều nhánh phụ thon như hình quả trứng, tỏa xung quanh như hình chân vịt, mang nhiều củ.

Trong nga truật có từ 1-1,5% tinh dầu; 3,5% chất nhầy, chất nhựa và curcumin. Trong tinh dầu, thành phần chủ yếu gồm 48% sesquiterpen ancol, 35% Zingibezen, 9,6% Cinecol, các alpha pipen, D - camphen, D - campho, D - bornecol

 

Nga truật có tác dụng rất tốt cho các bệnh lý về đường tiêu hóa như: Viêm niêm mạc và loét hành tá tràng, ăn uống chậm tiêu, thường đau bụng không rõ nguyên nhân, buồn nôn, ho, kinh nguyệt không đều. Còn dùng làm thuốc bổ dưới dạng thuốc sắc, bột hoặc viên, có thể cho thêm mật ong.

Theo đông y: Nga truật có vị đắng, cay, tính ôn, vào can kinh. Tác dụng hành khí, phá huyết, tiêu tích hóa thực.

Trong Tây y, nga truật có trong đơn thuốc bổ Elixirde longue vie (rượu bổ giúp sống lâu) gồm các vị: Lô hội (nha đam) 25g, long đờm thảo 5g, đại hoàng 2,5g, nga truật 2,5g, phấn hồng hoa (Crocus Sativus) officinalis 2,5g. Các vị trên thái nhỏ, ngâm trong 2.000ml cồn 60⁰ trong vòng 10 ngày. Lọc lấy rượu để uống, mỗi lần từ 2-5ml. Tuy nhiên nếu uống quá nhiều sẽ có tác dụng nhuận tràng. Cấm chỉ định cho người đau viêm dạ dày hành tá tràng, người đã có uống rượu.

Ðơn thuốc Ðông y chữa trẻ con bú sữa bị nôn, trớ ra ngoài: Nga truật 4g, muối ăn 3 hạt (có thể 2 hạt, càng ít càng tốt) sắc chung với sữa, đợi 5-7 phút để hòa tan rồi cho trẻ sơ sinh uống.

Thực tế cho thấy, các bệnh nhân có chẩn đoán đau, viêm loét dạ dày tá tràng hoặc bệnh lý đại tràng mãn thể táo dùng nga truật (nghệ đen) pha với mật ong uống rất tốt. Ngày uống 5-10g (tương đương một thìa cà phê), chia 2 lần sáng tối sau mỗi bữa ăn... Có bệnh nhân đã dùng bột nga truật - mật ong uống kèm 1-2 viên Tetracyclin 500mg để điều trị viêm loét dạ dày hành tá tràng, sau đó chụp phim X-quang dạ dày tá tràng không thấy có ổ đọng thuốc. Hoặc một số bệnh nhân viêm đại tràng mãn thể táo uống bột nga truật với dầu mè đen đã cải thiện chức năng tiêu hóa rất tốt, đi phân có khuôn bình thường, hết táo bón kéo dài.

         Liều lượng dùng nga truật cho các bệnh nói trên mỗi ngày từ 4-6g sắc uống, nhưng thường dùng dưới dạng bột nga truật có thêm ít mật ong hoặc dầu mè đen.

         Thân rễ còn được dùng chữa: 1. Ung thư cổ tử cung và âm hộ, ung thư da; 2. Đau kinh, bế kinh huyết tích, kinh nguyệt không đều; 3. Khó tiêu, đầy bụng, mửa nước chua; 4. Các vết thâm tím trên da. Rễ củ dùng như Nghệ trắng. Ngày dùng 3-10g dạng thuốc sắc, thuốc bột hay thuốc viên.

         Đơn thuốc:

1. Ung thư tử cung: Dùng tinh dầu 10-30ml tiêm tại chỗ ngày 1 lần.

2. Đầy bụng: Nghệ đen, Tam lăng mỗi vị 6g, Lúa mạch 9g, vỏ Quýt 15g, sắc uống.

3. Chữa tích huyết, hành kinh máu đông thành cục, khi thấy kinh đau bụng hoặc rong kinh ra huyết đặc dính, rỉ rỉ: Nghệ đen và Ích mẫu, mỗi vị 15g sắc uống.

4. Chữa bỗng dưng đau bụng do khí lạnh, hoặc thường chợt đau bụng từng cơn (do tích trệ): Nga truật 2 lạng, Mộc hương 1 lạng, tán nhỏ, mỗi lần uống 2 g với nước giấm nhạt (theo Nam dược thần hiệu).

Ứng dụng phổ biến và rộng rãi của cây nghệ đen là dùng trong đông y và tây y: có tác dụng hành khí, phá huyết, chữa đau bụng, đau ngực, ăn uống không tiêu, chữa ho... Thường thường nhân dân ta ăn nghệ trộn với mật ong hoặc uống bột nghệ đen với dầu mè đen đã cải thiện được chức năng tiêu hoá, chống táo bón.